انجمن دانشکده و جماعت دیوان؛ تلاش برای دگرگونی

در این رساله، انجمن دانشکده و جماعت دیوان، به عنوان دو تشکل ادبی، در دوران مشروطه-ی ایران و نهضت مصر، برای مطالعه و پژوهش برگزیده شده و فعالیت های نظری آن ها در جهت شکل دادن به جریان نقد و نظریه ی ادبی در دو حوزه ی ادبیات فارسی و عربی بررسی شده است. هدف اصلی نگارنده، بررسی چگونگی رویکرد و عملکرد دو گروه یاد شده، درجهت دستیابی به تجدد ادبی، آن هم در دورانی که نقطه ی عطف دو ملت محسوب می شود، است. به منظور دستیابی به این هدف، از سویی، مجله ی دانشکده و برخی آثار نظری بهار به عنوان موسس و سردبیر مجله انتخاب، بررسی و طبقه بندی شد و از سوی دیگر، فعالیت های جماعت دیوان از کتاب های نظری و نقدی سه عضو اصلی جماعت دیوان انتخاب و بررسی شد. در نهایت نتایج حاصل از پژوهش و بررسی علمی و تحقیقی آراء دو گروه، به صورت تطبیقی مقایسه و در پایان دو بخش اصلی "نقد" و "شعر" گنجانده شد. این پژوهش نشان داد که دانشکده، بر خلاف دیوان در حوزه ی نظریه، خوب و عمیق و منظم فعالیت نکرده است و در بسیاری از موارد، ذهنیت سنتی بر عملکردش سیطره داشته است، حال آنکه جماعت دیوان در حوزه ی تعریف و نقد شعر، قاعده مندتر نظریه پردازی کرده اند. گذشته از این، گرچه هر دو گروه از رمانتیسم اروپایی تأثیر پذیرفته اند، اما میزان تأثر دیوان بیشتر بوده است. نکته ی نهایی اینکه، جنبش تجددطلبی دیوان، انقلابی تر از دانشکده بوده و ماندگارتر از آن نیز شده است و توانسته است به پایگاه یک مکتب نظری ارتقاء یابد.